برطبق عقیده شیعیان (و حتی اهل سنت)، در فردای قیامت، با شفاعت کسانی که در درگاه خدا قرب و مقامی دارند، خیلی از گناهکاران، نجات پیدا می کنند؛ یکی از کسانی که مقام شفاعت را داراست؛ حضرت فاطمه ی معصومه (سلام الله علیها) است ...

سید حسین سیدی- کارشناس حوزه/ بخش قرآن تبیان

مقام حضرت معصومه (سلام الله علیها)

یکی از کسانی که مقام شفاعت را داراست؛ حضرت فاطمه ی معصومه (سلام الله علیها) است؛ ولی فرقه ضاله وهابیت که منکر شفاعت غیر خدا هستند و آن را شرک می دانند (در حالی که نیست) [1] ، شفاعت این بانوی گرانقدر را هم منکر هستند [2] البته شفاعت هر کسی، من جمله کریمه اهلبیت (سلام الله علیها) هم بدون حساب و کتاب نیست.

در قرآن کریم در مورد شفاعت می خوانیم: «یَوْمَئذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَانُ وَ رَضىِ‏ لَهُ قَوْلا[طه/109] در آن روز (درباره اسقاط یا تخفیف كیفر و یا ترفیع مقام) شفاعت كسى سودى نبخشد جز آن كه خداوند رحمان او را اذن دهد و گفتارش را بپسندد (همانند انبیا و فرشتگان و صالحان). [3]

حضرت معصومه (سلام الله علیها) یکی از آن صالحات است که مقام شفاعت را داراست؛ زیرا ایشان یکی از دوستداران و ارادتمندان مولا علی (علیه السلام) بوده است؛ چنانکه مولا امیرالمومنین می فرماید: « لَنَا شَفَاعَةً وَ لِأَهْلِ‏ مَوَدَّتِنَا شَفَاعَةً [4] ما شفاعت می‌کنیم و دوستان ما نیز مقام شفاعت دارند.»

امام صادق (علیه السلام) درباره مقام شفاعت کریمه اهلبیت می فرماید: «تَدْخُلُ بِشَفاعَتِها شیعَتِیَ الْجَنَّةَ بِاَجْمَعِهِمْ[5] با شفاعت حضرت معصومه (سلام الله علیها) تمام شیعیان ما وارد بهشت می شوند.»

شکی نیست همانطور که خدا به افراد گزینش شده، اجازه شفاعت می دهد، افراد شفاعت شده هم باید دارای استانداردها و شرایط مناسبی باشند.

وظیفه ما برای برخورداری از شفاعت حضرت معصومه (سلام الله علیها) 

درباره حضرت معصومه (سلام الله علیها) از قول امام رضا (علیه السلام) می خوانیم: «مَنْ زارَها عارِفاً بِحَقِّها فَلَهُ الْجَنَّةُ» [6] کسی که فاطمه معصومه (سلام الله علیها) را زیارت کند، در حالی که حق او را بشناسد، بهشت برای او است.»

آن بانوی شایسته، برای دیدن امام زمان خویش، راه خراسان را در پیش گرفت و در این راه سختی ها و مرارتهایی کشید و دست آخر هم بر اثر همان سختی ها از دنیا رفت؛ ما اگر بخواهیم نسبت به آن بانوی ارجمند «عارفا بحقها» باشیم، بباید ببینیم  چقدر، درد  دین و معارف اسلامی داریم و تا چه حدی پای دین و ارزشهایش هستیم؛ خدا نکند که بفرمایش امام حسین (علیه السلام) تا وقتی روزگارمان بر وفق مراد باشد و دنیای ما تأمین باشد، از خوبی دین بگوییم. [7]  چنانکه خداوند می فرماید: «اما انسان هنگامى كه پروردگارش او را براى آزمایش، اكرام مى‏كند و نعمت مى‏بخشد (مغرور مى‏شود و) مى‏گوید: پروردگارم مرا گرامى داشته است* و اما هنگامى كه براى امتحان، روزیش را بر او تنگ مى‏گیرد (مأیوس مى‏شود و) مى‏گوید: «پروردگارم مرا خوار كرده است!» [8]

هنگامی که این نکات گفته شده در آیات فوق، با حال ما مطابقت داشته باشد، معلوم می شود که تا رسیدن به حد مطلوب (از نظر دین) فاصله داریم.

خلاصه ما باید آموزه های دینی را درزندگی خود پیاده کنیم و بعداً انتظار شفاعت از اهلبیت و کریمه اهلبیت را داشته باشیم. «مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الاَخِرِ وَ الْمَلَئكَةِ وَ الْكِتَابِ وَ النَّبِیِّنَ وَ ءَاتىَ الْمَالَ عَلىَ‏ حُبِّهِ ذَوِى الْقُرْبىَ‏ وَ الْیَتَامَى‏ وَ الْمَسَاكِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ السَّائلِینَ وَ فىِ الرِّقَابِ وَ أَقَامَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتىَ الزَّكَوةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَ الصَّابرِینَ فىِ الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ أُوْلَئكَ الَّذِینَ صَدَقُواْ وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ [بقره/177] كسى كه به خدا و روز رستاخیز و فرشتگان و كتاب (آسمانى) و پیامبران، ایمان آورده و مال (خود) را، با همه علاقه ‏اى كه به آن دارد، به خویشاوندان و یتیمان و مسكینان و واماندگان در راه و سائلان و بردگان، انفاق مى‏كند، نماز را برپا مى‏دارد و زكات را مى‏پردازد و (همچنین) كسانى كه به عهد خود- به هنگامى كه عهد بستند- وفا مى‏كنند و در برابر محرومیتها و بیماریها و در میدان جنگ، استقامت به خرج مى‏دهند؛ اینها كسانى هستند كه راست مى‏گویند؛ و (گفتارشان با اعتقادشان هماهنگ است؛) و اینها هستند پرهیزكاران» 

در آیه بالا از انفاق و زکات و دستگیری از نیازمندان سخن به میان آمده است که این صفات آدمی، حکایت از دست کریمانه دارد؛ صفتی که حضرت معصومه (سلام الله علیها) را با آن می شناسیم.

دست کریمانه داشته باشیم

حضرت معصومه (سلام الله علیها) را به عنوان کریمه اهلبیت می شناسیم؛ ما اگر بخواهیم نسبت به آن بانوی ارجمند «عارفا بحقها» باشیم، باید در کمک کردن به فقیران و نیازمندان کوتاهی نکنیم؛ یکی از راه های کمک کردن به فقیران جامعه خمس و زکات است. ارادتمندان و مشتاقان کریمه اهلبیت، باید نسبت به خمس و زکات واجب خود (در صورت توانایی) کوتاهی نکنند.

خدا نکند در همسایه ی ما، افراد فقیری باشند و ما بتوانیم از آنها دستگیری کنیم، ولی ...

سخن از خمس و زکات به میان آمد، در بسیاری از آیات قرآن، وجوب زکات و نماز با هم آمده است. [9] اتفاقاً در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) که بی ربط به بحث ما (شفاعت) نیست، در باره اهتمام به نماز، می خوانیم: «بى‏گمان شفاعت‏ ما به كسى كه نمازش را كوچك و سبك بشمارد نخواهد رسید.» [10]

سخن آخر

طبق حدیث امام صادق (علیه السلام) شفاعت حضرت معصومه (سلام الله علیها) شامل حال تمام شیعیان می شود؛ ولی ما شیعیان باید بدانیم که آن بانوی ارجمند، برای دیدار امام زمانش (امام رضا) سختیها و رنجهایی را به جان خرید؛ ما هم باید درد دین داشته و ونسبت به شناخت و محبت اهلبیت و  انجام فرائض دینی اهتمام داشته باشیم تا به شفاعت آن بانوی ارجمند برسیم.

ارتباط تنگاتنگی بین پیامبر صلی الله و علیه وآله و قرآن کریم بود به طوری که در پنج سوره از سوره های قرآن، سخن از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله به میان آمده است كه از میان آنها سه سوره «انبیاء»، «زمر» و «طور» در مكه و دو سوره «آل عمران» و «نصر» در مدینه نازل شده اند.

الف. سه سوره مكی

مشركان مكه برای جلوگیری از پیشرفت اسلام، اقدامات گوناگونی انجام می  دادند؛ حتّی گاهی نسبتهایی از قبیل ساحر و جادوگر، مجنون، كاهن و شاعر به پیامبر صلی الله علیه و آله می  دادند. وقتی نتوانستند با این نسبت های ناروا جلوی تبلیغ پیامبر صلی الله علیه و آله را بگیرند، ناچار شدند خودشان را این گونه تسلّی بدهند كه منتظر مرگ او می شویم و با مرگش همه چیز تمام می شود؛ هم ما راحت می شویم، هم بتهایمان از طعنه  های او نجات می یابند. (ر.ك: اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیّب، ج 9، ص172، و حجت التفاسیر، سید عبد الحجة بلاغی، ج 6، ص 50، و التفسیر الحدیث، محمد عزّه دروزه، ج 4، ص323 و 324)

همچنان كه قرآن كریم در سوره طور به این موضوع اشاره كرده، می فرماید: «فَذَكِّرْ فَما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِكاهِنٍ وَ لا مَجْنُونٍ * أَمْ یَقُولُونَ شاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَیْبَ الْمَنُونِ * قُلْ تَرَبَّصُوا فَإِنِّی مَعَكُمْ مِنَ الْمُتَرَبِّصینَ»؛ (طور / 29 و 31) «پس تذكر ده، كه به لطف پروردگارت تو كاهن و مجنون نیستی؛ بلكه آنها می گویند: او شاعری است كه ما انتظار مرگش را می كشیم! بگو: انتظار بكشید كه من هم با شما انتظار می كشم (شما انتظار مرگ مرا، و من انتظار نابودی شما را با عذاب الهی)!)

در سوره انبیاء نیز ضمن ردّ انتظار مشركان، قانون كلی آفرینش را بیان فرموده است: «وَ ما جَعَلْنا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِكَ الْخُلْدَ أَ فَإِنْ مِتَّ فَهُمُ الْخالِدُونَ * كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ»؛ (انبیاء / 34 و 35) «پیش از تو [نیز] برای هیچ انسانی جاودانگی قرار ندادیم [وانگهی آنها كه انتظار مرگ تو را می كشند] آیا اگر تو بمیری، آنان جاوید خواهند بود؟! هر انسانی طعم مرگ را می چشد و شما را با بدیها و خوبیها آزمایش می كنیم؛ و سرانجام به سوی ما بازگردانده می شوید.»

معجزه به کار خارق العاده ای گفته می شود که مدعیان نبوت برای اثبات مدعای خود که ارتباط با عالم غیب و خدای عالم هستی بوده می آوردند و دیگران را نیز به مقابله و معارضه و آوردن مثل آن دعوت می کنند و چون کسی مانند آن را نمی تواند بیاورد و عاجز از انجام آن است بدان معجزه می گویند .

قرآن خواندن سر امام حسین علیه السلام

قرآن خواندن سر مقدس امام حسین (علیه السلام) از معجزات روشن آن حضرت به شمار می رود. در آخرین لحظات که سپاه دشمن بر امام حسین یورش بردند توسط سنان ابن انس سر امام از تن ایشان جدا شد و سر حضرت توسط خولی به نزد ابن زیاد در کوفه برده شد.
بعد از چند روزی که سرهای شهدای کربلا به همراه کاروان اسرا در کوفه بود عبید الله دستور داد که اسرا و سرهای شهدا را به همراهی 500 نفر نیرو به شام به نزد یزید ابن معاویه بفرستند.؛ در حالیکه سرهای شهدا در میان تمام کوچه ها و قبیله های کوفه بگردانند.
زید ابن ارقم روایت کرده است که من در آن روزی که سرهای شهدای کربلا را در میان کوچه ها بر روی نیزه ها حمل می کردند، در میان غرفه ای نشسته بودم که سر بریده امام حسین علیه السلام را که بر فراز یک نیزه جا داشت از برابرم گذشت و در آن هنگام شنیدم که سر حسین بن علی علیه السلام آیه ای از سوره ی کهف را تلاوت می کرد: أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقیمِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً (کهف، آیه 9) : آیا گمان کردی اصحاب کهف و رقیم از آیات عجیب ما بودند؟!

كلمة شفاعت در لغت به معنای جفت شدن و كنار هم قرار گرفتن دو چیز است.[1] در اصطلاح كلامی نیز شفاعت به معنای وساطت اولیا و برگزیدگان الهی، برای رساندن بندگان به فیض رحمت و مغفرت الهی و دستگیری و نجات آنان است.[2]

شهید مطهری می گوید: شفاعت اقسامی دارد كه برخی از آنها نادرست و ظالمانه است و در دستگاه الهی وجود ندارد ولی برخی، صحیح و عادلانه است و وجود دارد. نوع نادرست شفاعت كه به دلایل عقلی و نقلی مردود شناخته شده است این است كه گناهكار بتواند وسیله ای برانگیزد و به توسط آن از نفوذ حكم الهی جلوگیری كند، درست همان طوری كه در پارتی بازی های اجتماعات منحطّ بشری تحقق دارد. اما شفاعت صحیح كه تأیید كنندة قانون و حافظ نظام است و آیات و روایات زیادی از طریق شیعه و سنی وجود آن را اثبات می كند بر دو گونه است:

1. شفاعت «رهبری» یا شفاعت «عمل».

2. شفاعت «مغفرت» یا شفاعت «فضل».

شفاعت رهبری، شفاعتی است كه شامل نجات از عذاب و نیل به حسنات و حتی بالا رفتن درجات می باشد.

شفاعت مغرفت، شفاعتی است كه تأثیر در از بین بردن عذاب و در مغفرت گناهان است و حداكثر ممكن است سبب وصول به حسنات و ثواب ها هم بشود، ولی بالا برندة درجة شخص نخواهد بود، و رسول اكرم ـصلّی الله علیه و آله ـ دربارة این قسم از شفاعت فرمود: «من شفاعتم را برای گناهكارانی از امتم كه مرتكب گناه كبیره شده اند ذخیره كرده ام، اما نیكوكاران مورد مۆاخذه قرار نمی گیرند.»[3]

نام حضرت عباس علیه السلام در میان ما بسیار تکرار می شود و بر زبان می‌آید زیرا به آن عالیجناب علاقه زیادی داریم. کاربرد فراوان نام ایشان در محاورات، کارزارهای نفس‌گیر، قسمها، دعاها، توسلات و عزاداریها نشانگر آن است که میان مردم ما و اباالفضل العباس علیه السلام رابطه زیادی وجود دارد. در عین حال نباید غافل شویم که این تکرارها، آفت‌خیز نیز هست و در اینجا می‌خواهیم قدری در این باره سخن بگوییم.

  ذکر عباس،‌ لفظ عباس چه کسی پیدا می‌شود که روحیه نوپسندی نداشته باشد؟ همه ما عموماً از تکرارهای ملول کننده بیزاریم؛ بنابراین انتظار می‌رود که در عبادات روزانه و اذکار و دعاها نیز همینگونه باشیم؛ یعنی به حکم همین نوگرایی، باید هر بار که ذکر خدا را به زبان می‌آوریم، تغییری نو در روحیه و افکارمان ایجاد شود و هر نماز، تحول جدیدی به ما بدهد و حال ما بعد از هر عبادت تغییر کند؛‌ اما واقعیت این است که این نوشدن ها کمتر اتفاق می‌افتد. به عبارت دیگر، گویا نیرویی در ما وجود دارد که با این نوشدن ها مقاومت می‌کند. به حکم اولیه خواستار شادابی و حیات دم‌ به دم هستیم؛ اما از آنجا که تنظیم نمودن خود با این طراوت، مشکل است، معمولا ترجیح می‌دهیم که دست از آن بکشیم و در عبادات، به همان ظاهر رسمی بسنده کنیم و از اذکار، به همان ورد زبان رضایت ‌دهیم؛ یعنی عبادات و اذکار و دعاها را در همان حد حرکات جسم و زبان و دست توقف می‌دهیم و از ورود به عرصه‌های درونی و تنفس در فضای عطرآگین آن طفره می‌رویم. این خطر که می‌توان از آن به خطر تبدیل ذکر به لفظ تعبیر کرد، درباره نام حضرت عباس علیه السلام نیز رخ داده است. شاید در ابتدا به نظر برسد که کاربرد فراوان حضرت عباس علیه السلام در قسمها نشانگر اوج علاقه و تقدس مردم ما به برادر وفادار اباعبدالله علیه السلام باشد که حقیقت هم همین است؛ اما همان خطری که از آن به "تبدیل ذکر به لفظ" یاد کردیم، درباره ایشان هم رخ داده است. به عبارت دیگر، تکرار فراوان نام ایشان، باعث می‌شود که حقیقت و شخصیت ایشان فراموش شود و از ایشان فقط وردی در زبان قسم خورندگان و کلمه‌ای برای بیان حالات ترس یا تعجب باقی بماند. بعید نیست یکی از دلایلی که از زیاد قسم خوردن نهی شده‌ایم همین خطر باشد. شاید در ابتدا به نظر برسد که کاربرد فراوان حضرت عباس علیه السلام در قسمها نشانگر اوج علاقه و تقدس مردم ما به برادر وفادار اباعبدالله علیه السلام باشد که حقیقت هم همین است؛ اما همان خطری که از آن به "تبدیل ذکر به لفظ" یاد کردیم، درباره ایشان هم رخ داده است اشکال دیگری که در خصوص این شهید بزرگ در جامعه ما وجود دارد، کمیِ شناخت ما از ایشان است. از روحیات معروفترین یار امام حسین علیه السلام، کم خبر داریم و در کمتر کسی است که نام ایشان را زیاد به زبان بیاورد، اما به جز وفاداری و ایثار در آب نوشیدن و دلاوری ایشان در کربلا، چیز دیگری از ایشان بداند. به عبارت دیگر،‌ بزرگ مردی مانند عباس علیه السلام در پشت ظواهر و قالبهایی عامه ‌پسند پوشیده شده است و چهره واقعی آن حضرت در این میان دیده نمی‌شود. سیراب کردن تشنگان، دلاور بودن و کمک کار مولای خویش بودن صفات خوبی است که در عرف جامعه ما مهم تلقی و به حضرت عباس علیه السلام نسبت داده می‌شود؛ اما ذکر سایر فضایل فراوان ایشان که از اهمیت بسیاری نیز برخوردارند، در عرف جامعه ما گم می‌شود.