اذان به نوعی شعار وقت نماز است و مسلمانان وقت نماز اذان می گویند. که
البته مضامین والایی دارد که متاسفانه فلسفه آن را کمتر کسی می داند.
فراوری: حجت الاسلام تیموری - بخش احکام اسلامی تبیان
پاسخ امام رضا علیه السلام به سوالی در باره فلسفه اذان که تقدیم می شود:
ایشان فرموده اند: «همانا مأمور شدن مردم به گفتن أذان به علل و دلائل بسیارى است، از آن جمله اینكه:
براى
فراموشكار یادآورى باشد، و غافلان را بیدارى بخشد، و ناآشنا با وقت را و
نیز آنان را كه سرگرم شغلى شده و از فكر نماز بى خبرند یادآور و شناساى وقت
باشد، و مؤذّن با أذانى كه می گوید فرا خواننده بندگان باشد به پرستش و
عبادت آفریدگار، و برانگیزنده و تشویق كننده در انجام عبادت، و اقرار كننده
باشد به وحدانیّت حقّ جلّ و علا، و آشكارگر ایمان، و ظاهر و عیان ساز
اسلام باشد، (و بدین جهت است كه أذان هر بلد را نشانه ایمان و اسلام آن شهر
و ساكنان آن میدانند كه ایشان مسلمان و مؤمن اند) و نیز كسانى را كه شهادت
یا نماز را از یاد برده باشند مؤذّن بیادشان آورد، و بدان جهت مؤذّن را به
این نام مى خوانند كه به سبب و به وسیله اذان به مردم اعلام مى كند كه
نماز بخوانند، و به این سبب أذان با تكبیر (اللَّه اكبر) آغاز و با تهلیل
«لا إله إلّا اللَّه» به پایان میرسد كه خداوند عزّ و جلّ اراده فرموده كه
شروع به یاد او و نام او باشد، و نام خدا در تكبیر نخستین حرف یا كلمه است،
و در «لا إله إلّا اللَّه» آخرین كلمه است،
بدان
جهت مؤذّن را به این نام مى خوانند كه به سبب و به وسیله اذان به مردم
اعلام مى كند كه نماز بخوانند، و به این سبب أذان با تكبیر (اللَّه اكبر)
آغاز و با تهلیل «لا إله إلّا اللَّه» به پایان میرسد كه خداوند عزّ و جلّ
اراده فرموده كه شروع به یاد او و نام او باشد، و نام خدا در تكبیر نخستین
حرف یا كلمه است، و در «لا إله إلّا اللَّه» آخرین كلمه است،
و
فصول أذان دو بار دو بار مقرّر شده كه در گوش شنوندگان هر بخش تكرار شود
(تا بهتر جایگزین و جایگیر شود و اثر گذارد) و براى ایشان تأكید گردد، و
اگر كسى از كلمه اوّل بى خبر ماند و از یاد برد، از كلمه دوّم بى خبر نماند
و فراموشش نشود، و نیز به این جهت است كه نماز در اصل دو ركعت دو ركعت بنا
بر این أذان هم دو بار دو بار مقرّر گشته،
و تكبیر در شروع أذان
چهار بار گفته مى شود، زیرا أذان در ابتدا بناگاه و بدون آمادگى قبلى ذهنى
شروع مى شود، و پیش از آن كلامى گفته نشده كه شنونده را آگاه سازد، بنا بر
این دو تكبیر اول براى آگاه سازى و آماده سازى شنوندگان براى استماع بقیّه
بخشهاى اذان است
و پس از تكبیرات شهادتین را قرار داده اند، زیرا
نخستین مرحله ایمان همان توحید و اقرار به یگانگى خداوند تبارك و تعالى است
(كه می گویند أشهد أن لا إله إلّا اللَّه و این یكى از دو شهادت است) و
دوّم اقرار به رسالت و پیامبرى رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله است (أشهد
أنّ محمّدا رسول اللَّه)
و نیز اطاعت از خدا و رسول و معرفت و شناخت
این دو قرین و پیوسته با یك دیگر است (پس كسى كه اطاعت از رسول نكند یا او
را نشناسد از خداوند اطاعت نكرده و او را نشناخته است) زیرا اصل ایمان
همانا آن دو شهادت است (یعنى شهادت بوحدانیّت خداوند متعال و رسالت پیامبر
خدا صلّى اللَّه علیه و آله)
پس شهادتین بمنزله و بجاى دو گواهى یا
دو شاهد بر ایمان شخص قرار داده شده همچنان كه در سایر حقوق نیز براى اثبات
به دو گواه یا شاهد نیاز است، و چون بنده به وحدانیّت و یگانگى خداوند عزّ
و جلّ و نیز به رسالت پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله اقرار كرد پس در
حقیقت به تمامى ایمان اقرار دارد، زیرا أصل ایمان همان اقرار به خداوند و
رسول اوست (و نیز اقرار به همه آنچه كه پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله
آورده كه جزء اقرار به رسالت آن حضرت است(
و پس از دو شهادت (كه شرح
آن گذشت) فرا خواندن مسلمانان به نماز است، زیرا أذان اساسا براى این
مقرّر شده كه مسلمانان را به نماز فرا خواند، و البتّه حیعلات را (یعنى حیّ
على ها را) در وسط أذان مقرّر ساخته اند كه ضمن فرا خواندن مسلمانان را به
رستگارى و به انجام بهترین اعمال (كه نماز باشد) دعوت نماید و ترغیب كند. و
بالاخره أذان به نام خداوند عزّ و جلّ پایان مى پذیرد همان گونه كه بنام
مقدّس او آغاز شده است.[۱]